Có một lão bà ở Syracuse. Lúc bấy giờ vua Denys trị dân tàn bạo một cách không thể nói.

Thiên hạ đều cầu khẩn cho vua chóng chết.

Thế mà bà lão sang nào cũng vào giáo đường cầu nguyện cho bạo chúa sống lâu. Hơn nữa còn vái cho thần linh, nếu có làm chết thì xin làm chết mình đi thay cho hôn quân.

Vua biết tin lấy làm lạ lùng quá, bèn vời lão bà vào hỏi cho biết lý do. Lão bà nói:

- Tôi nay không còn xuân xanh nữa. Trước đây, khi tôi còn trẻ, nước tôi đã gặp phải hôn quân vô đạo, thật là khổ sở vô cùng. Tôi cầu nguyện cho nước thoát khỏi hôn quân, sau đó có kẻ hành thích, vua khác lên nối nghiệp. Ngờ đâu lại tàn bạo hơn vua trước. Tôi lại nghĩ: giả sử vua này chết đi, thì có lẽ nhân dân thoát khỏi lầm than. Hay đâu vua ấy qua đời, thì đến bệ hạ lên ngôi, thiên hạ lại lầm than nhiều hơn các đời vua trước nữa. Lấy đó mà suy, thì đời sau chắc hẳn vua còn tàn ác hơn đời này. Sở dĩ tôi cầu nguyện đem thân này thế mạng cho nhà vua được trường thọ là để trì hoãn được cuộc đổi thay ấy ngày nào hay ngày đó.

Câu chuyện bắt đầu là đã có sự bất ngờ. Và từ bất ngờ này đến bất ngờ khác, ta đi đến  một bất ngờ vô cùng hài hước này: trong khi ai ai cũng đều cầu mong cho bạo chúa chết đi, lại có một lão bà vái van cho bạo chúa sống lâu, và nếu cần, chết thế cho bạo chúa.

Nhất là câu giải thích cuối cùng của bà lão, thì quả là điều mà không ai tưởng tượng. Phải chăng đó là lời nói của một tâm hồn tuyệt vọng hay một tiếng cười nghịch ngợm chua chát, vô cùng can đảm, để mà đùa cợt với cuộc đời.

Sau hồi ngạc nhiên và thỏa mãn với câu “chửi” táo bạo vào mặt hôn quân, ta cảm thấy có một ý vị sâu sắc trong lời nói đầy kinh nghiệm và “khôn ngoan” của bà lão. Tâm sự của bà lão cũng là tâm sự chung của phần đông chúng ta ngày nay. Lúc bà còn trẻ tuổi, bà cũng tin rằng kẻ giết được bạo chúa thì thay đổi được cục diện xã hội tức khắc. Nhưng, qua bao nhiêu lần thay đổi, bà lại thấy xã hội điêu linh thống khổ hơn. Nay bà lão đã già rồi, với bao kinh nghiệm đã trải qua, bà không còn ảo vọng nữa.

Bàn về bài văn trên đây, Anatobe France với điệu u mặc đặc biệt của ông, có viết đại khái như sau: “các con cừu non của chúng ta ơi ! các bạn nên tỏ vẻ khôn ngoan như mụ già này: thà để cho lão chăn cừu lẩm cẩm của chúng ta hốt lòng các bạn còn hơn là đả đảo lão để đưa những anh chăn cừu trẻ đầy nhiêt huyết và tài hoa lên, họ sẽ cạo sát da các bạn không còn để chút lông nào.

“Chồn già sợ bẫy”. Người già nhiều kinh nghiệm, đâu còn ảo vọng như tuổi trẻ nữa.

ST.PHƯƠNG VY